Aktualny stan problemu zagrożeń środowiskowych związanych z wyciekami ropy naftowej w basenie Morza Czarnego i sposoby jego rozwiązania

Wycieki ropy na dużą skalę spowodowane wypadkami tankowców i uszkodzeniami platform wiertniczych należą do najczęstszych i najniebezpieczniejszych sytuacji kryzysowych w środowisku. Do najbardziej znanych katastrof tego typu należą wypadki tankowców „Torri Canyon” (1967), „Amoco Cadiz” (1978), „Prestige” (2003) oraz wycieki z platform wiertniczych „Bravo” (1977) [ 3.7].
Intensywny rozwój transportu morskiego w basenie Morza Czarnego, w tym produktów ropopochodnych, stwarza potencjalne zagrożenie dla ekosystemu Morza Czarnego i wybrzeża morskiego.
Prawie wszystkie części wybrzeża Morza Czarnego mają znaczny potencjał zasobów naturalnych i są intensywnie zagospodarowane przez przemysł uzdrowiskowy.
Na morskim wybrzeżu Ukrainy znajdują się również 2 rezerwaty biosfery (Dunaj i Czarnomorski), 7 rezerwatów przyrody, 1 Narodowy Park Przyrody, 35 rezerwatów przyrody, 32 parki pomników, 102 pomniki przyrody. Łączna powierzchnia tych obszarów chronionych wynosi około 2,8 tys. km2, tj. 15% całego obszaru nadmorskiego pasa morza.
Z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego i minimalizacji skutków ewentualnych wycieków ropy naftowej konieczna jest analiza istniejącego systemu reagowania na sytuacje awaryjne spowodowane wyciekami ropy.
Jak dotąd w północno-zachodnim regionie Morza Czarnego nie zarejestrowano ani jednego dużego wycieku ropy, który wyrządziłby znaczne szkody ekosystemom morskim. Wszystkie wycieki ropy w portach obwodu odeskiego były związane z naruszeniami podczas operacji balastowych i bunkrowania. Największy wyciek, 54 tony, miał miejsce w 1997 roku z winy załogi tankowca Afmanin Face. Do wycieków ropy i produktów ropopochodnych doszło z kambodżańskiego statku Mad Bulker (1,5 tony ropy), greckiego statku Adventure (3,0 tony ropy).
Codziennie do portów obwodu odeskiego zawija co najmniej jeden tankowiec o dużym tonażu. W najbliższym czasie należy spodziewać się dalszego znacznego wzrostu przesyłu ropy przez terminal Pivdenny w ujściu rzeki Mały Adzhalyk. Do jego eksploatacji w wysokości projektowej pojemności (40 mln ton ropy) konieczne jest wykonanie 500 zawinięć tankowców o nośności 80 tys. ton rocznie.
Według szacunków statystycznych wypadki tankowców zdarzają się przy co tysięcznym zawinięciu do portu, a 75% związanych jest z „czynnikiem ludzkim” [3]. Dlatego możliwości wypadków nie można całkowicie wyeliminować.
W dużej mierze o skuteczności akcji reagowania na wycieki decyduje czynnik czasu. Na podstawie wstępnych informacji o awaryjnym wycieku ropy (rodzaj statku, miejsce wypadku, jego skala, rodzaj produktów ropopochodnych, sytuacja hydrometeorologiczna itp.) określono kierunek i prędkość wycieku ropy [11] oraz sposoby reagowania na wyciek określić za pomocą predykcyjnego modelu komputerowego. Następnie należy zapewnić wdrożenie środków organizacyjno-technicznych polegających na zaangażowaniu w prace, w zależności od skali awarii, niezbędnych środków technicznych (odpieniacze oleju i śmieci, jednostki pomocnicze, wymaganą liczbę wysięgników i sorbentów) .
Niezależnie od skali wycieków olejowych, prace likwidacyjne opierają się na wykonaniu trzech głównych operacji: zlokalizowaniu plamy, zebraniu rozlanej ropy, likwidacji skutków rozlewiska, w tym oczyszczeniu strefy brzegowej w przypadku skażenia. W ostatnich latach zadania te zostały dość skutecznie rozwiązane w portach Ukrainy w ramach realizacji planów OSR [6].
Znacznie bardziej złożonym problemem jest eliminacja wycieków ropy na dużą skalę na otwartym morzu. Takie operacje często odbywają się w złożonych warunkach hydrometeorologicznych i wymagają udziału międzynarodowego. Odpieniacze ropy naftowej z Hiszpanii, Belgii, Wielkiej Brytanii, Danii, Francji, Niemiec i Holandii brały udział w zbieraniu oleju opałowego po wypadku tankowca Prestige. W celu wyeliminowania awarii o dużej skali w Stanach Zjednoczonych już w latach 80. opracowano Krajowy Plan Reagowania na Wyciek Ropy Naftowej, a w Szwecji Narodowy Program Rozwoju Narzędzi i Metod OSR [ ].
Głównym sposobem zbierania ropy z powierzchni morza jest mechaniczny za pomocą odpieniaczy olejowych, a dla płytkich odpływów adhezyjnych odpieniaczy olejowych.
Na otwartym morzu najskuteczniejszym odpieniaczem ropy w regionie Morza Czarnego jest Svetlomor, który jest w stanie pracować na wzburzonym morzu z falami o wysokości do 2 m i wydajnością do 400 m3 ropy na godzinę. W przypadku dużych wycieków możliwe jest użycie niewyspecjalizowanych statków ze stosunkowo prostymi odpieniaczami zamontowanymi na pokładzie.
W wielu krajach do wycieków ropy stosuje się różne dyspergatory (Agma EP 540, ameroid oil wyciek, BP 110VX. Finasol OSR-2, X-3125) i ich koncentraty (Agma EP-559, Compound-W1911, Corexit 7664) środki odpowiedzi. , Finasol OSR-5, Jeek-A, Seawash itp.).
Pomimo powstania nowej generacji dyspergatorów (Rexit 9527, Magnus, Varine cieanez Smilh herder), które charakteryzują się znacznie niższą toksycznością, ich stosowanie w wielu krajach podlega znacznym ograniczeniom lub jest całkowicie zakazane [3]. Jednocześnie, biorąc pod uwagę, że znaczna część słupa wody Morza Czarnego jest zajęta przez strefę siarkowodoru, wskazane jest zbadanie możliwości zastosowania środków dyspergujących w przypadku dużych wycieków ropy na otwartych obszarach morza.
Skutecznym sposobem na powstrzymanie wycieków ropy jest rozmieszczenie wysięgników, które są dostarczane na miejsce wypadku przez szybkie łodzie. Zastosowanie wysięgników w sprzyjających warunkach atmosferycznych umożliwia zebranie do 70-80% rozlanych produktów ropopochodnych za pomocą odpieniaczy. Obecnie do lokalizowania plam ropy lub ochrony wybrzeży wykorzystywane są wysięgniki różnych konstrukcji: High Sprint, Balkhkhod, Sentinol, Shargadian, Warden Fence Booms, Minipack/Maxipek [9]. W przypadku wycieków na dużą skalę konieczne staje się zainstalowanie wysięgników o dużej długości. I tak podczas wypadku tankowca Amoco Cadiz postawiono 11 km wysięgników typu Sykore-11.
Wraz z udoskonalaniem konstrukcji przegród w ostatniej dekadzie w Rosji, Polsce, Ukrainie i niektórych innych krajach rozpoczęto produkcję przegród sorbentowych, ale nadal brak jest doświadczeń w stosowaniu tego typu przegród na pełnym morzu.
Do zbierania produktów ropopochodnych w wodach ukraińskich portów zalecane są następujące rodzaje sorbentów [8]: nieorganiczne (perlit, wermikulit), organiczne (słoma, łuskane kolby kukurydzy, torf, trociny, włókna celulozowe) i syntetyczne (styropian, poliuretan ). W zasadzie wszystkie te sorbenty mogą być również stosowane na otwartych akwenach morskich; w praktyce światowej jako sorbenty powszechnie stosuje się wysuszone iły wysokoporowate, jednak ich szybkie opadanie na dno morskie nie gwarantuje eliminacji ropy z środowisko morskie.
W ostatnich latach na Ukrainie i za granicą opracowano zasadniczo nowe rodzaje sorbentów, które mają specjalne właściwości. Sorbenty te obejmują biosorbenty z immobilizowanymi kulturami mikrobiologicznymi destruktorów produktów naftowych (preparat Econadin, wyprodukowany przez Przedsiębiorstwo Badawczo-Produkcyjne Econad, Odessa), które zapewniają biodegradację węglowodorów ropopochodnych w warunkach naturalnych i nie podlegają zbiórce; sorbenty o właściwościach magnetycznych, co ułatwia ich zbieranie z trudno dostępnych miejsc, sorbenty zawierające środki powierzchniowo czynne i utwardzacze oleju [1].
Główne problemy związane z wykorzystaniem sorbentów w odpowiedzi na duże wycieki ropy to: konieczność magazynowania dużych ilości sorbentów jako nieredukowalnej rezerwy, aplikacja (rozpylanie) sorbentów rozproszonych i ich zbieranie z powierzchni morza, złożoność ich dyspozycji.
Zastosowanie sorbentów o właściwościach biodestrukcyjnych, takich jak Econadina, eliminuje dwa ostatnie problemy. Na Ukrainie tego leku nie wolno zbierać z powierzchni wody, ponieważ. niszczenie sorbowanych produktów ropopochodnych następuje bezpośrednio w środowisku naturalnym.
Rynek sorbentów szybko się rozwija, a ponad 300 firm na świecie już je produkuje [1].
W Rosji produkowana jest szeroka gama sorbentów (IMP-3, BTI-1, Eco DS-1, Lesorb, Sorboil, BTK!-1, NMP-3). Wielkiej Brytanii (Konved, Norsopol, Sosol, Dresser-Dri, Convention Sorbent Peds, Fiber Pearl, Finsor, Oil Snare). Skuteczne sorbenty posiadają Białoruś (Lesorb, Mukat-4), Francja (Turbosorb, Powersorb), Kanada (Pitsorb), USA (Primesorb).
W zależności od głównych czynników ograniczających (miejsce wypadku, wielkość wycieku, rodzaj produktu naftowego, sytuacja hydrometeorologiczna) należy opracować kilka scenariuszy eliminacji ewentualnych sytuacji awaryjnych, w tym możliwości techniczne istniejących odpieniaczy i floty pomocniczej, konieczność stosowania bomów , konieczności użycia sorbentów, ich rodzaju i ilości, z uwzględnieniem nieredukowalnych zapasów portów oraz dodatkowych dostaw sorbentów w trybie awaryjnym. Konieczne jest również wcześniejsze określenie i uzgodnienie obszarów morza, na których można stosować dyspergatory oraz wykaz dyspergatorów dopuszczonych do tych celów, a w przypadku sorbentów wielkoskalowych należy przewidzieć sposoby i miejsca ich usuwania .
Koordynacją prac nad likwidacją awaryjnych wycieków ropy na obszarach otwartego morza zajmuje się morski regionalny ośrodek ratowniczo-koordynacyjny Państwowej Służby Poszukiwania i Ratownictwa na Zbiornikach Wodnych Ukrainy Ministerstwa Sytuacji Nadzwyczajnych Ukrainy z siedzibą w Odessie.
Opierając się na światowej praktyce, jednym z możliwych sposobów rozwiązania problemu wsparcia logistycznego reagowania na wycieki na dużą skalę jest tworzenie dużych wyspecjalizowanych firm, takich jak Ecoshelf (Rosja) czy Vaikoma (Wielka Brytania).
W przypadku poważnych awarii konieczny może być udział w ich likwidacji krajów basenu Morza Czarnego, co może być przeprowadzone w ramach „Strategicznego planu działań na rzecz odbudowy i ochrony Morza Czarnego” [ 10 ] we współpracy z Grupą Doradczą ds. Ochrony Środowiska i Bezpieczeństwa Żeglugi w Warnie.
Rozwiązanie problemu szybkiej i skutecznej likwidacji dużych wycieków ropy naftowej na otwartych obszarach Morza Czarnego wymaga przyspieszenia przyjęcia krajowego planu działania lub międzyresortowego programu likwidacji awaryjnych wycieków ropy w basenie Morza Czarnego.